Ze świata nauki
Odkrycia w medycynie, które zmieniły życie ludzi Eksperyment kliniczny. Babilon, VI wiek p.n.e.
Pierwszy udokumentowany eksperyment kliniczny jest prawdopodobnie również najbardziej rozpowszechnionym w historii. Jego przebieg opisano w Starym Testamencie.
Po podbiciu Judy babiloński król Nabuchodonozor sprowadził z Jerozolimy kilku młodych mężczyzn, w tym Daniela z lwiej jamy, aby zamieszkali na jego dworze w „szlachetnej” niewoli. Tam mieli jeść mięso i pić wino, które król serwował swoim dworzanom. Jednak Daniel nie chciał „skalać się” dietą, która naruszała jego zwyczaje. Zaproponował badanie. Stwierdził: „Królu, testuj nas przez dziesięć dni – daj nam warzywa do jedzenia i wodę do picia. Po dziesięciu dniach porównaj nasz wygląd z młodzieńcami, którzy jedzą obfite potrawy”. Dziesięć dni później Daniel i jego przyjaciele „wydawali się piękniejsi i grubsi w ciele” niż młodzieńcy, którzy jedli obfite posiłki króla. W obliczu tych dowodów król ustąpił i pozwolił im zachować tradycyjną dietę.
Eksperyment miał na celu sprawdzenie hipotezy, że to, co jemy i pijemy, wpływa na nasz wygląd.
Źródło tekstu: https://www.termedia.pl/mz/Historia-badan-klinicznych,46781.html
NASA wróciła na Księżyc. To pierwsze komercyjne lądowanie w historii
23 lutego 2024 r. po raz pierwszy od ponad 50 lat na powierzchni Księżyca wylądował amerykański lądownik księżycowy. Bezzałogowy lądownik Odysseus, wyprodukowany wspólnie z NASA przez firmę Intuitive Machines z Houston, zapewnił wielkie zwycięstwo nie tylko Stanom Zjednoczonym, ale i całemu przemysłowi kosmicznemu. Jest to pierwszy komercyjny statek kosmiczny, który bezawaryjnie wylądował na Księżycu. W ciągu ostatnich pięciu lat doszło do wielu nieudanych lądowań na Księżycu. Na satelicie Ziemi wylądować próbowali Rosja, Indie, Japonia, izraelska organizacja NGO, japońska firma, a w zeszłym miesiącu także współpracująca z NASA firma Astrobotic. Wszyscy starają się stanąć na Księżycu podczas nowego wyścigu o księżycowe terytorium i zasoby.
Południowy biegun Księżyca wzbudza zainteresowanie, ponieważ skrywa zamarzniętą wodę. Teoretycznie NASA (i każdy inny, kto rości sobie prawo do krateru) mogłaby wykorzystać tę wodę do produkcji paliwa rakietowego w bazie księżycowej. Dysponując takim paliwem, astronauci mogliby wystartować z powierzchni Księżyca w kierunku Marsa.
Źródło tekstu: https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/nasa-wrocila-na-ksiezyc-to-pierwsze-komercyjne-ladowanie-w-historii/dhdshtv
Zmiana biegunów magnetycznych Słońca
Słońce podlega regularnemu cyklowi magnetycznemu, którego czas trwania wynosi mniej więcej 22 lata. Na wspomniany cykl składają się dwa krótsze, 11-letnie okresy. Jest to liczba uśredniona; naukowe pomiary aktywności Słońca rozpoczęte już w XVIII w. wskazały bowiem, że czas trwania poszczególnych, monitorowanych cykli był różny. Wiadomo, że w szczycie każdego cyklu następuje przebudowa pola magnetycznego Słońca, ale sam mechanizm nie został jeszcze szczegółowo przeanalizowany.
Przebiegunowanie Słońca (czyli zmiana jego biegunów magnetycznych) to naturalna część aktywności słońca. Proces wiąże się z licznymi teoriami; według jednej z nich odwrócenie biegunów magnetycznych Słońca miałoby mieć miejsce w połowie 2024 roku.
Droga Mleczna może ogromnie różnić się od pozostałych galaktyk
Zgodnie z obecnym stanem wiedzy galaktyka Drogi Mlecznej nie różni się od innych znanych galaktyk spieralnych. Za ruch gwiazd na jej obszarze odpowiadają siły grawitacyjne, których źródłem jest ciemna materia. Tym ustalonym poglądom przeczą jednak najnowsze obserwacje gwiazd położonych na granicy naszej galaktyki. Droga Mleczna może ogromnie różnić się od pozostałych galaktyk, a ciemna materia jest w niej rozłożona zupełnie inaczej, niż przewidywaliśmy. Do takich wniosków doszli astrofizycy, badający prędkości orbitalne gwiazd poruszających na obrzeżach Drogi Mlecznej.
Źródło tekstu i fot.: https://tech.wp.pl/droga-mleczna-nie-spelnia-oczekiwan-na-jej-granicy-nic-sie-nie-zgadza,6990377764006848a
Zdjęcie centralnej części gromady gwiazd IC 348
Astronomowie uchwycili fascynujące zdjęcie centralnej części gromady gwiazd IC 348. Najbardziej znaczącym odkryciem jest identyfikacja małych, swobodnie dryfujących brązowych karłów. Najmniejszy z nich waży zaledwie trzy do czterech razy więcej niż Jowisz, co stanowi wyzwanie dla dotychczasowych teorii dotyczących powstawania gwiazd i jest najmniejszym brązowym karłem jakiego kiedykolwiek odkryto. Fascynującym elementem obrazu jest mgławica refleksyjna, tworzona przez międzygwiezdną materię odbijającą światło od gwiazd gromady.
Źródło tekstu i fot.: https://astrofaza.pl/webb-znow-zaskakuje-nowe-odkrycia/
Marsjańska sonda dokonała niezwykłego odkrycia
Sonda ESA Mars Express wystrzelona w 2003 roku dostarczyła przełomowych wyników dzięki swoim najnowszym odkryciom. Mówi się, że na Marsie znajduje się złoże zamarzniętej wody o głębokości 3,7 kilometra. ESA (Europejska Agencja Kosmiczna) informuje o tym na swojej stronie internetowej. Sonda odkryła tak zwaną formację Medusa Fossae w 2007 roku, choć wówczas zakładano, że ma ona tylko 2,5 kilometra głębokości. Wówczas nie było również wiadomo, co dokładnie się tam znajduje. Sonda mogła teraz rozwikłać tę tajemnicę za pomocą radaru głębokości. Geolog Thomas Watters ze Smithsonian Institution w Waszyngtonie wyjaśnia, że sygnały radarowe z “Marsis” odpowiadają sygnałom warstwowego lodu. Są one również podobne do sygnałów, które można zaobserwować z polarnych czap lodowych Marsa. Jeśli formacja Medusa Fossae naprawdę była tylko ogromnym nagromadzeniem pyłu, powinna stawać się coraz bardziej zwarta wraz z głębokością pod naciskiem swojego ciężaru. Radar powinien był wykryć znacznie gęstszy materiał niż ten, który faktycznie znalazł.
Źródło tekstu i fot.: https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/nauka-i-technika/niezwykle-odkrycie-na-marsie-czegos-takiego-jeszcze-nie-widzielismy/bsnpkwd
Największe odkrycia naukowe w 2023 r.
Rok 2023 był pełen odkryć i przełomów w dziedzinie nauki i technologii. Od lotów kosmicznych po sztuczną inteligencję, od genetyki po energetykę, naukowcy z całego świata zaskakiwali nas swoimi osiągnięciami i pomysłami. Oto najciekawsze wydarzenia naukowe 2023 roku.
Naukowcy stworzyli miniaturowego robota, który może się stopić i powrócić do pierwotnego kształtu, co pozwala mu wykonywać zadania w ciasnych przestrzeniach, a nawet przechodzić przez kraty. W postaci płynnej robot może wydłużać się, dzielić i łączyć. W postaci stałej poruszał się z prędkością przekraczającą 5 km/h i przenosił ciężkie przedmioty o masie do 30 razy większej niż jego waga. Roboty z ciekłego metalu mają wiele potencjalnych zastosowań w inżynierii i medycynie. Mogą wykonywać zadania w trudno dostępnych miejscach, takie jak naprawa układów elektronicznych, lutowanie obwodów lub usuwanie obcych ciał z organizmu.
Polecieliśmy 320 mln km po kawałek skały. Misja na Bennu to wielki sukces NASA. To pierwszy raz, gdy NASA sprowadziła na Ziemię próbki z planetoidy. Bennu to mała planetoida o średnicy około 500 m, która należy do grupy Apolla i jest uważana za potencjalnie niebezpieczną dla Ziemi. Misja nosi nazwę OSIRIS-REx, co oznacza Origins, Spectral Interpretation, Resource Identification, Security, Regolith Explorer. Sonda OSIRIS-REx została wystrzelona w kierunku Bennu 8 września 2016 r. Po ponad dwóch latach podróży dotarła do planetoidy i rozpoczęła jej obserwację i mapowanie. 20 października 2020 r sonda zbliżyła się do powierzchni Bennu i za pomocą wysięgnika pobrała około 400 g materiału skalnego.
Naukowcy zebrali energię słoneczną na orbicie i wysłali ją na Ziemię za pomocą mikrofal. Otwiera to nową erę w dostępności energii elektrycznej. To szansa na tanią i dostępną w każdym miejscu Ziemi energię. Odbierać ją będziemy za pomocą specjalnych anten. Bezprzewodowe przesyłanie energii z kosmosu zostało zademonstrowane w ramach projektu MAPLE czyli eksperymentu z przesyłaniem energii mikrofalowej na niskiej orbicie. To inicjatywa naukowa, która ma na celu opracowanie i wdrożenie technologii pozwalającej na wykorzystanie energii słonecznej w kosmosie jako źródła czystej i nieograniczonej energii dla ludzkości. W ten sam sposób, w jaki Internet zdemokratyzował dostęp do informacji, bezprzewodowy transfer energii demokratyzuje dostęp do energii. Do odbioru tej energii nie będzie potrzebna żadna infrastruktura przesyłu energii na ziemi. Oznacza to, że będziemy mogli przesyłać ją do odległych regionów czy obszarów zniszczonych przez wojnę lub klęskę żywiołową.
W 2023 r. świat oszalał na punkcie sztucznej inteligencji (SI). Nie było dziedziny życia, która nie była dotknięta przez rozwój i zastosowanie SI. Od medycyny po edukację, od biznesu po rozrywkę, od polityki po sport, SI zmieniała sposób, w jaki ludzie myśleli, pracowali i bawili się. Na początku wiele osób korzystało z tych narzędzi, ponieważ były ciekawe generatywnej sztucznej inteligencji lub chciały się bawić. Obecnie ludzie proszą generatywną sztuczną inteligencję o pomoc w badaniach, o poradę lub wykorzystują ją do wyszukiwania, lub syntezy informacji.
Źródło tekst i i fot.: https://spidersweb.pl/2023/12/podsumowanie-2023-w-nauce.html
Najjaśniejsza eksplozja w kosmosie
Dla mieszkańców Ziemi problemem są eksplozje na Słońcu, które wywołują burze geomagnetyczne niebezpieczne dla satelitów i naziemnej elektroniki. Jednak siła tych eksplozji to nic w porównaniu z mocą, jaką astronomowie przypisują ostatnio zarejestrowanej kosmicznej eksplozji. Przypuszcza się też, że odkąd istnieje ludzka cywilizacja do Ziemi nie dotarł silniejszy impuls promieniowania gamma. Kosmiczna eksplozja, jaką zarejestrowano, związana jest z wydarzeniem sprzed około 1,9 miliarda lat w galaktyce odległej dziś o 2,4 miliarda lat świetlnych. Gdyby eksplozja miała miejsce w Drodze Mlecznej, to ze względu na szkodliwość promieniowania gamma byłby to niechybny koniec ludzkości. Wiele wskazuje, że nadzwyczaj silne promieniowanie to efekt zapadnięcia się supermasywnej gwiazdy do czarnej dziury bez powstania supernowej.
Obłok przybrał wyjątkowy kształt
Niesamowita chmura soczewkowata altocumulus lenticularis uchwycona nad miastem Bursa w Turcji. Formacje te tworzą się w miejscach obniżonego ciśnienia, na wysokości od dwóch do pięciu kilometrów nad powierzchnią ziemi i mają kształt soczewki lub migdała. Jak wyjaśniają specjaliści z brytyjskiego Biura Meteorologicznego, to właśnie chmury soczewkowate są przyczyną wielu zgłoszeń dotyczących rzekomych wizyt UFO.
Wydarzenia naukowe w 2023 roku, na które warto czekać
Obserwatorium Vera Rubin w Chile (na zdjęciu) ma rozpocząć wykonywanie zdjęć w lipcu 2023 roku. Teleskop, który ma specjalną konstrukcję z trzema zwierciadłami i kamerę zawierającą ponad trzy miliardy pikseli detektorów półprzewodnikowych, będzie w stanie przeskanować całe południowe niebo w zaledwie trzy noce.
Kosmiczny teleskop Euclid, opracowywany przez Europejską Agencję Kosmiczną (ESA), ma krążyć wokół Słońca przez sześć lat i robić zdjęcia, aby stworzyć trójwymiarową mapę Wszechświata. Wystartuje również misja obrazowania rentgenowskiego i spektroskopii Japońskiej Agencji Badań Lotniczych i Kosmicznych. To orbitujący wokół Ziemi satelita, który będzie wykrywał promieniowanie rentgenowskie z odległych gwiazd i galaktyk.
Sonda JUICE – planowana sonda Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA) mająca dotrzeć do układu Jowisza w celu przebadania trzech jego księżyców: Ganimedesa, Kallisto i Europy. Sonda ma przeprowadzić poszukiwania płynnej wody, znajdującej się pod powierzchnią tych obiektów, pod kątem możliwości występowania na nich życia. Planowany start to kwiecień 2023.
dearMoon – pierwsza turystyczna wyprawa na Księżyc, finansowana przez japońskiego miliardera Yusaku Maezawę. Jedenastoosobowa załoga ma wyruszyć w sześciodniowy lot kosmiczny na pokładzie Starshipa.
Możliwy przełom w leczeniu Alzheimera: Lekanemab jest przeciwciałem monoklonalnym, które usuwa białko amyloidu-β gromadzące się w mózgu. W badaniu klinicznym wykazano, że lek spowalniał spadek zdolności umysłowych o 27% w porównaniu z placebo. Blarcamesine, kolejny lek na Alzheimera, będzie nadal przechodził przez próby kliniczne. Blarcamesina aktywuje białko, które poprawia stabilność neuronów i ich zdolność do łączenia się ze sobą.
Sposób na odpady radioaktywne – otwarty zostanie pierwszy na świecie magazyn odpadów radioaktywnych. Znajduje się na Olkiluoto, wyspie u południowo-zachodniego wybrzeża Finlandii. Fiński rząd zatwierdził budowę głębokiego, podziemnego składowiska. Około 6500 ton radioaktywnego uranu zostanie zapakowanych w miedziane kanistry, które zostaną pokryte gliną i zakopane w tunelach z granitowego podłoża skalnego 400 metrów pod ziemią. Materiał jądrowy ma zostać tam zamknięty przez kilkaset tysięcy lat. Tyle czasu potrzeba, aby poziom promieniowania stał się na tyle niski, by nie był już szkodliwy.
Źródło: https://astrofaza.pl/wydarzenia-naukowe-w-2023-roku-na-ktore-warto-czekac/
Jakie były najważniejsze wydarzenia naukowe 2022 roku?
Lista najważniejszych przełomów naukowych wg magazynu „Science” to: start misji Kosmicznego Teleskopu Jamesa Webba; sukces upraw nasion „wieloletniego ryżu”; rozwój kreatywności sztucznej inteligencji; odkrycie gigantycznej bakterii Thiomargarita magnifica; pomyślne testy szczepień na wirusy oddechowe RSV; odkrycie genów odpowiedzialnych za przetrwanie epidemii dżumy sprzed 700 lat w DNA współczesnych Europejczyków; pomyślny test programu obrony planetarnej; rekonstrukcja prehistorycznego ekosystemu na podstawie fragmentu DNA sprzed 2 mln lat.
Teleskop Jamesa Webba
Teleskop Jamesa Webba jest najbardziej zaawansowanym technologicznie instrumentem badawczym wysłanym w kosmos, dzięki któremu naukowcy będą w stanie poznać najodleglejsze zakątki wszechświata z nieosiągalną dotychczas dokładnością. Teleskop umieszczono w odległości 1,5 mln km od Ziemi, a jego zadaniem będzie m.in. obserwacja egzoplanet oraz najstarszych galaktyk we wszechświecie. Tak naprawdę to dopiero początek „rewolucji w nauce” i pracy Teleskopu Jamesa Webba i właśnie dlatego to on zasłużył na miano „Najważniejszego Przełomu Naukowego 2022 roku” według „Science”.
Sztuczna inteligencja
Dziś funkcjonujące inteligentne algorytmy, potocznie określane „sztucznymi inteligencjami” nie mają nic wspólnego z tym, do czego przez lata przyzwyczaiła nas kinematografia i literatura SF. Do tzw. silnej sztucznej inteligencji, czyli maszyny, która osiągnie zdolności ogólnego abstrakcyjnego myślenia na takim poziomie, na jakim robimy to my, jeszcze daleka droga. Niemniej, wyuczone za pomocą wielowarstwowych sieci neuronowych, dziś funkcjonujące sztuczne inteligencje są świetne w rozpoznawaniu wzorców. Pozwoliło to maszynom „nauczyć się” czytać, rozpoznawać obrazy (przedmioty, twarze itp.) czy dźwięki (rozpoznawanie mowy to również zasługa inteligentnych algorytmów). Czy maszyny mogą być kreatywne? Okazuje się, że tak — oczywiście ich kreatywność ściśle zależy od tego, czego daną maszynę nauczymy. Sama nauka jednak nie wystarczy, istotny jest również rozwój technologii maszynowego uczenia. Na przykład pojawienie się tzw. sieci neuronowych typu GAN przeniosło wcześniejsze zdolności w rozpoznawaniu wzorców na zupełnie nowy poziom — maszyna już nie tylko rozpoznaje, ale też kreuje rzeczywistość na podstawie danych.
Test obrony planetarnej NASA
Celem misji o nazwie DART (Double Asteroid Redirection Test) było zderzenie niewielkiego bezzałogowego statku kosmicznego z asteroidą Dimorphos i zmiana jej orbity. NASA oficjalnie poinformowała, że wrześniowy test obrony planetarnej w ramach misji DART zakończył się powodzeniem. Sondzie wysłanej przez agencję udało się skutecznie zmienić trajektorię lotu asteroidy Dimorphos. W dalszej perspektywie program ten ma bowiem chronić Ziemię przed potencjalną kolizją z innymi ciałami niebieskimi oraz pomóc naukowcom opracować odpowiednie strategie działania w razie wystąpienia takiego zagrożenia.
Wieloletni ryż
Wyjątkowość tej nowej odmiany ryżu polega na tym, że jest ona rośliną wieloletnią. Ryż PR23 jest krzyżówką odmiany azjatyckiej i jej dzikiej krewniaczki afrykańskiej. To zaś przynosi duże korzyści ekonomiczne: po pierwszym roku koszty spadają aż o połowę, a każdy hektar wymaga od farmerów od 68 do 77 dni pracy mniej. W rolnictwie nie ma jednak cudownych rozwiązań. Stosowanie orki do usuwania korzeni jednorocznego ryżu służy również pozbywaniu się chwastów. Dlatego rolnicy uprawiający PR23 musieli dodatkowo, raz lub dwa, stosować środki chwastobójcze. Usuwanie „starego” ryżu dotychczasowych odmian pomagało również pozbyć się szkodników i chorób, co może być problemem dla rośliny rosnącej na polu aż 5 lat. Po tak długim czasie system korzeniowy PR23 będzie też lepiej rozwinięty w glebie, co zmusi rolników – przy ponownym sadzeniu odmiany po kilku latach – do głębszego przeorania gleby. Jest jednak duża szansa, że plusów upraw nowej odmiany jest więcej niż minusów.
Szczepionka przeciw RSV
Nirsevimab – pierwsza na świecie potencjalna szczepionka przeciw RSV dla wszystkich niemowląt, wykazuje 74,5 procentową skuteczność w zapobieganiu zakażeniom – dowiodło międzynarodowe, randomizowane badanie kliniczne III fazy. Pojedyncza dawka szczepionki nirsevimab przeciwko groźnemu wirusowi dróg oddechowych małych dzieci – RSV – ma zapewniać ochronę przez cały sezon chorobowy.
Bakteria Thiomargarita magnifica
Bakteria Thiomargarita magnifica, dochodząca niekiedy nawet do 2 cm, jest prawie 5 tys. razy większa od typowego, widocznego jedynie pod mikroskopem przedstawiciela świata bakterii. Na razie nie wiadomo, dlaczego stała się ona w toku ewolucji aż tak duża. Być może dzięki wielkości zyskała przewagę nad drapieżnikami. Na razie atakujących ją organizmów nie znaleziono. Nie natrafiono też na nią w innych niż karaibskie lasy namorzynowe rejonach świata. Według naukowców nowo odkryte bakterie nie są w żaden sposób niebezpieczne dla ludzi. Cała długa komórka Thiomargarita magnifica jest aktywna pod względem produkcji białek i energii. Uczeni nie znają jeszcze odpowiedzi na pytanie, jaką dokładnie rolę Thiomargarita magnifica pełni w ekosystemie.
Zaraza dżumy sprzed 700 lat
Zaraza, która 700 lat temu zdziesiątkowała ówczesny świat, może wpływać na zdrowie współczesnych ludzi? Pionierskie i, nie ma co ukrywać, niesamowite badanie analizujące DNA wielowiekowych szkieletów pokazało, że coś jest na rzeczy. Czarna śmierć to jeden z najbardziej śmiercionośnych i ponurych momentów w historii ludzkości. Badacze już wcześniej podejrzewali, że wydarzenie o takiej skali nie pozostało bez wpływu na ludzką ewolucję. Chcąc to sprawdzić, przeanalizowali DNA pobrane z zębów 206 ludzkich szczątków pochodzących sprzed i po epidemii, a także z momentu jej trwania. Analiza obejmowała próbki kości zebrane z Londynu i Danii. Ludzie, którzy przeżyli zarazę, otrzymali dobrze funkcjonującą kopię genu od obojga rodziców. Idąc dalej, ci, którzy przeżyli, przekazali geny kolejnym pokoleniom (odbudowa populacji po dżumie do stanu przed zarazy zajęła prawie 150 lat), co sprawiło, że ta mutacja zaczęła częściej występować w populacji. I tak występuje do dziś.
Rekonstrukcja pradawnego ekosystemu
Najstarsze jak dotychczas odkryte DNA otwiera nowy rozdział w historii ewolucji. Te mikroskopijne fragmenty środowiskowego DNA odkryli naukowcy z Uniwersytetu Cambridge oraz Uniwersytetu Kopenhaskiego. Na podstawie tych niewielkich śladów życia obecnych w glinie i kwarcu – minerale zbudowanym głównie z dwutlenku krzemu, udało się odtworzyć pradawny ekosystem Grenlandii. Próbki zostały pobrane z osadów z Oceanu Arktycznego północnej Grenlandii. Ówczesna temperatura wyspy była wyższa od obecnej o około 10-17 stopni Celsjusza. Odkryte DNA wskazuje, że ekosystem nosi ślady obecności zwierząt, roślin i mikroorganizmów. Na opisywanym obszarze mogły żyć renifery, zające, lemingi, a rosły brzozy i topole. Mapę uzupełniają bakterie i grzyby, a wszystko to pokazuje wzajemne oddziaływania między poszczególnymi organizmami. Naukowcy odkryli również, że żyły tam przed wymarciem mastodonty należące do rodziny słoniowatych. Wcześniej uważano, że mastodonty nie zawędrowały tak daleko ze swoich rodzimych siedlisk w Ameryce Północnej i Środkowej.
Źródła:
https://pulsmedycyny.pl/wirus-rsv-szczepionka-wysoce-skuteczna-w-badaniach-klinicznych-1143368
https://nauka.tvp.pl/64982645/jak-wygladala-ziemia-2-miliony-lat-temu-odkryto-najstarsze-dna
Księżyc z Marsem w tle
Orbita Czerwonej Planety oraz naszego Księżyca ułożyły się tak, że ta pierwsza wystawała znad Srebrnego Globu, zupełnie jakby wschodziła nad nim.
Źródło: https://fotoblogia.pl/ksiezyc-z-marsem-w-tle-to-zdjecie-zachwycilo-swiat,6843745330448928a
Koniec misji Artemis 1.
Jedenastego grudnia mija dokładnie 50 lat od ostatniej misji Apollo, zanumerowanej liczbą 17. W tę rocznicę bezzałogowa kapsuła Orion wróci na Ziemię po kilkutygodniowej tułaczce wokół Księżyca. Artemis 1 to pierwsza z wielu misji NASA, które mają przybliżyć ludzkość do powrotu na Księżyc. Ostatnia misja, Apollo 17, miała miejsce ok. 11 grudnia 1972 r. – wtedy ludzkość po raz ostatni wylądowała na srebrnym globie. NASA będzie chciała to powtórzyć, ale by było to możliwe, potrzebny jest szereg testów – w tym kapsuły Orion, która z sukcesem wystartowała 16 listopada 2022 r., a 11 grudnia 2022 powróci na Ziemię.
Ciemna materia i energia
Według naukowych teorii, to co tworzy i wypełnia cały Wszechświat, a jest możliwe do określenia jak coś istniejącego, to tak zwana ciemna energia (stanowi około 66% ogólnego bilansu masa-energia), ciemna materia (stanowi 27%) i materia zwykła, czyli widzialna (to jedynie 5%).
Określenie ciemna materia to materia, której nie jesteśmy w stanie zobaczyć za pomocą tradycyjnych technik obserwacji, a przede wszystkim naszych zdolności do postrzegania wizualnego i w innych zakresach promieniowania elektromagnetycznego, takich jak promieniowanie radiowe, podczerwień, ultrafiolet i energetyczne promieniowanie. Obecność ciemnej materii można określić jedynie dzięki obserwacjom jej wpływu grawitacyjnego na otoczenie. Czym może być ciemna materia? To pytanie, na które wciąż nie mamy jednoznacznej odpowiedzi.
Jeszcze większą zagadką jest ciemna energia. Na istnienie ciemnej energii wskazują obserwacje wielkoskalowych struktur jak supergromady galaktyk, soczewkowanie grawitacyjne, dane dostarczane przez pomiary mikrofalowego promieniowania tła, pomiary stałej Hubble’a, która określa tempo rozszerzania się Wszechświata. Uznajemy potrzebę istnienia ciemnej energii, by wyjaśnić obserwowane tempo rozszerzania się Wszechświata, ale nie potrafimy wciąż powiedzieć jednoznacznie, czym mogłaby ona być. Zależnie od postulatów, ciemna energia mogłaby być tym, co określane jest jako stała kosmologiczna w równaniach teorii ogólnej względności, hipotetyczne pole nazywane kwintesencją, jak i czymś innym. Są też przeciwnicy istnienia ciemnej energii, którzy uważają, że ciemna energia jest tylko iluzją związaną z innym zachowaniem się Wszechświata w naszym otoczeniu w porównaniu z jego resztą.
Źródło: https://www.benchmark.pl/aktualnosci/dzien-ciemnej-materii.html
Jak powstają gwiazdy?
Naukowcy od lat badają powstanie Drogi Mlecznej czy, precyzyjniej, powstawanie gwiazd w jej obrębie. Przez 50 lat szacowano, czy gwiazdy z okresu powstania galaktyki powstawały znacznie szybciej niż obecnie. Nie znamy wszystkich zjawisk i reakcji, jakie zachodzą we Wszechświecie. W astrofizyce i kosmologii naukowcy posługują się więc pewnymi modelami, które powstają z dostępnej nam wiedzy, z matematycznych uproszczeń, na które jesteśmy skazani oraz pewnych założeń. To jednak bardzo często skutkuje rozbieżnościami między danymi obliczeniowymi a tym, co jesteśmy w stanie zaobserwować.
Zdjęcie niezwykłego zjawiska atmosferycznego
W sieci pojawiło się zdjęcie wykonane w Mannheim w zachodnich Niemczech. Na zdjęciu widać zachmurzone niebo z jednym, niezwykłym szczegółem. W środku chmur, tuż nad wieżą kościoła utworzył się ogromny otwór w kształcie koła – cavum i oznacza chmurę w chmurze. By takie zjawisko powstało, obłoki chmur Altocumulus, Stratocumulus lub Cirrocumulus muszą być silnie wychłodzone. Ich temperatura musi wynosić nawet minus 30 stopni. W atmosferze nie powinno być gwałtownych ruchów powietrza oraz jąder kondensacji, na których kropelki mogłyby osiąść i zamarznąć. Kiedy takie warunki zostaną przerwane, np. przez samolot, wtedy dochodzi do powstania cavum.
Źródło: https://www.o2.pl/pogoda/zaobserwowane-w-niemczech-zdjecie-niesie-sie-po-sieci-6831054439967424a
Czarny pierścień na niebie
Pierwszego listopada nad drogą w Wietnamie zauważono czarny pierścień. Naoczni świadkowie sugerowali, że może to być pierścień dymu. Wcześniej mieli go zauważyć mieszkańcy Pakistanu, Anglii i Kanady. Tajemnicze czarne pierścienie były wcześniej widziane w Kazachstanie. Jeden z nich został uwieczniony na filmie opublikowanym w kwietniu 2015 roku. Użytkownicy mediów społecznościowych natychmiast zareagowali na to zjawisko. Niektórzy przyglądali się pierścieniowi z podziwem, inni natomiast nazwali czarny pierścień „portalem do piekła” i efektem czarów.
Eksperci są przekonani, że pierścień jest mniej tajemniczy, niż się wydaje. Na przykład w Chicago zauważono go po eksplozji transformatora. W Wielkiej Brytanii był widziany po testach fajerwerków. Zazwyczaj takie czarne pierścienie to wiry dymne, które powstają po wybuchu, na przykład z komina fabrycznego.
Filary Stworzenia, czyli miejsce, w którym powstają gwiazdy
Nowe zdjęcia wykonane za pomocą teleskopu Webba zaprezentowała NASA. Przedstawiają one tzw. Filary Stworzenia, czyli miejsce, w którym powstają gwiazdy i układy planetarne. Najnowsze zdjęcia zestawiono z wykonanymi wcześniej przez słynny teleskop Hubble’a. Filary Stworzenia to część Mgławicy Orzeł w konstelacji Węża. Znajdują się one około 6,5 tys. lat świetlnych od Ziemi i zbudowane są przede wszystkim z wodoru.
Bieguny zmieniają położenie częściej niż uważano
Pole magnetyczne znajduje się we wnętrzu i naokoło Ziemi. Jego podstawowym zadaniem jest ochrona naszej planety przed promieniowaniem słonecznym. Bieguny magnetyczne, czyli biegun północny i południowy, pozostają w nieustannym ruchu. Poruszają się z prędkością średnio około 15 km w ciągu roku. W 2007 biegun północny przesunął się o 55 kilometrów w kierunku północno-zachodnim. Istnieje interaktywna mapa obrazująca zmianę położenia magnetycznego bieguna północnego na przestrzeni 50 lat (https://www.ncei.noaa.gov/maps/historical_declination/). Po raz pierwszy położenie północnego bieguna magnetycznego odkrył w 1831 roku brytyjski oficer i badacz Arktyki i Antarktydy James Clark Ross. Od tamtego momentu biegun przewędrował 2250 km. Przebiegunowanie może mieć wiele szkodliwych skutków, wśród których wymienia się m.in. zwiększoną ekspozycję na promieniowanie słoneczne czy zakłócenia technologiczne.
W związku ze zmianą położenia biegunów magnetycznych Ziemi na katowickim lotnisku dokonano ostatnio zmian w oznakowaniu pasa startowego.
Bieguny magnetyczne nie pokrywają się z biegunami geograficznymi. Okazuje się, że pole magnetyczne nie jest symetryczne względem osi obrotu Ziemi, dlatego bieguny północny i południowy nie leżą też dokładnie po przeciwnych stronach planety. Co więcej, biegun magnetyczny znajdujący się na półkuli północnej nazywamy biegunem magnetycznym północnym, chociaż z punktu fizyki jest to biegun… południowy.
„Mikroroboty” – glony wykorzystano w walce z zapaleniem płuc
Wykorzystane przez naukowców mikroroboty nie są mikroskopijnymi maszynami zbudowanymi z metalowych komponentów i kabli – są one komórkami glonów, które pokryte są warstwą nanocząstek antybiotyków. Glony zapewniają transport niezbędnych cząsteczek w płucach, co jest kluczem do ukierunkowanego i skutecznego leczenia.
Nowa technologia powoduje zmniejszenie szkodliwych stanów zapalnych, co poprawia walkę z infekcjami. Mikroroboty dostarczają leki dokładnie tam, gdzie jest to potrzebne. Ponadto naukowcy stwierdzili, że są one bardziej skuteczne niż dożylne wstrzyknięcie antybiotyków. Dawka antybiotyków w tym przypadku musiała być aż 3000 razy większa niż dawka dostarczona przez komórki glonów, by osiągnąć taki sam efekt.
Nagroda Nobla z fizyki
Ogłoszono decyzję w sprawie tegorocznej Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki. Rozstrzygnięcie Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk przedstawiono w Sztokholmie. Nagrodę otrzymał zespół trzech badaczy mechaniki kwantowej: Alain Aspect, John F. Clauser i Anton Zeilinger za prace i eksperymenty związane „ze splątanymi fotonami, ustaleniem naruszenia nierówności Bella i pionierską informatyką kwantową”. Badania mają szerokie potencjalne zastosowanie w bezpiecznym przesyłaniu informacji, rozwoju komputerów kwantowych i nowoczesnych czujników.
To zapowiedź apokalipsy czy może zwykłe zjawisko atmosferyczne?
Wszystko wskazuje na to, że jest to wyjątkowo ciekawa chmura szelfowa, zwana inaczej wałem szkwałowym. Charakterystyczny klin znajdujący się pod chmurą macierzystą powstaje wskutek opadania chłodnego powietrza z jednej strony i wznoszenia się powietrza ciepłego z drugiej. Zdjęcie wykonane zostało w Krzyżu Wielkopolskim i udostępnione w mediach społecznościowych.
Szkodliwe dla zdrowia światło LED
Jednym ze sposobów oszczędzania energii jest korzystanie ze świateł ledowych. Te niestety są niekorzystne zarówno dla ludzi, jak i zwierząt. Wzrastająca liczba lamp LED przyczynia się do większego zanieczyszczenia świetlnego barwą białą, niebieską i zielonkawą. To natomiast przekłada się na funkcjonowanie ludzi, jak i zwierząt. Organizmy wystawione na wspomniane barwy ograniczają wydzielanie melatoniny, czyli hormonu odpowiedzialnego za regenerację i sen.
Źródło: https://fotoblogia.pl/led-y-sa-niebezpieczne-dla-swiata-widac-to-z-kosmosu,6814703289436992a
Czy będzie tani prąd dzięki odkryciu na Księżycu?
Changesite-(Y) to nazwa nowego minerału, jaki chińscy naukowcy odkryli w próbkach pobranych z Księżyca podczas misji Chang’e-5. Odkryta przez Chińczyków próbka nowego minerału ma zaledwie 10 mikronów, ale zawiera w składzie hel-3 – izotop, którego zasoby mogą zaspokoić energetyczne potrzeby naszej planety przez tysiące lat. Mimo mikroskopijnych rozmiarów próbki minerału Chiny zdecydowały się na szybki powrót na Księżyc i już teraz deklarują trzy kolejne misje mające zbadać jego powierzchnię. Changesite-(Y) jest szóstym pozaziemskim pierwiastkiem, jaki odkryto na Srebrnym Globie.
Kto wynalazł energetyczny przetwornik akumulacyjno-rozproszeniowy?
Energetyczny przetwornik akumulacyjno-rozproszeniowy – EPAR to idea oraz prototyp amortyzatora zderzeń zwane potocznie zderzakiem Łągiewki.
Lucjan Łągiewka jest konstruktorem urządzenia, które powoduje zamianę energii kinetycznej obiektu na energię kinetyczną urządzenia, które jest w tym obiekcie. Nowatorstwo technologii EPAR polega na tym, że energia kinetyczna rozpędzonych mas jest pochłaniana tuż przed zderzeniem całych obiektów, a następnie, po przekazaniu jej do mechanicznego wirnikowego akumulatora energii, może być ona dowolnie długo rozpraszana. Korzyści ze stosowania technologii EPAR są ogromne, np. w przemyślę samochodowym, stoczniowym, przy budowie wind. Zderzające się obiekty unikają zniszczenia, gdy ich energia nie wykonuje niszczącej pracy, lecz zostaje szybko przekazana do mechanicznego akumulatora, który ją powoli rozprasza. Testy EPAR wykazały redukcję siły zderzenia o 50–90%.
Istnieje zasada w fizyce, że jeśli dwa układy poruszają się ze zmienną w czasie prędkością względem siebie, to występują w nich siły bezwładności. Inaczej mówiąc, jeżeli występują dwa obiekty nieinercyjne, to obowiązuje dla nich tzw. zasada d’Alemberta. Przykładowo: jeśli samochód jedzie ze stałą prędkością, to sił tych nie ma, a jeżeli przyhamuje to działają na nas siły bezwładności. Okazuje się, że jeżeli jest więcej niż dwa obiekty nieinercyjne, to wypadkowy efekt inercyjności jest inny niż wynikający z zasady d’Alemberta, według której hamowanie pociąga za sobą działanie siły bezwładności proporcjonalnej do wielkości masy i opóźnienia.
W 1995 i 1996 r. Łągiewka chciał opatentować wynalazek. Zgłoszenia opublikowano, ale patenty odrzucono ze względu na nieprawidłowości w opisie. W 2010 r. do zespołu badawczego EPAR dotarła informacja, że Malcolm Smith, jeden z naukowców z Cambridge, opatentował w USA, a potem w Japonii i Europejskim Urzędzie Patentowym, rozwiązanie tożsame z prototypem EPAR. 5 października 2011 r. Międzynarodowa Federacja Organizacji Wynalazczych nagrodziła Lucjana Łągiewkę i technologię EPAR tytułem “Najlepszy Wynalazek I Dekady XXI wieku”.
Czy jest możliwe, aby dwóch naukowców wpadło na ten sam pomysł niezależnie od siebie? Prawnicy Anglika uznali, że ponieważ rozwiązania Łągiewki nie otrzymały ochrony patentowej, to nie uznają jego pierwszeństwa i sprawę uznają za zamkniętą.
Źródła:
https://web.archive.org/web/20140111190650/http:/www.sprawynauki.waw.pl/?section=article&art_id=167
https://web.archive.org/web/20141219121922/http:/epar.pl/index.php?pl_badania-naukowe,79
https://www.rp.pl/nauka/art14058981-wsparcie-dla-polaka-wynalazcy-w-sporze-z-cambrigde
Czy istnieje piąta siła natury?
Część z galaktyk karłowatych nie połączyła się dotychczas z Drogą Mleczną czy innymi wielkimi galaktykami. Zamiast znajdować się w różnych punktach halo, orbitują one wokół jednej płaszczyzny. Takie rozłożenie galaktyk karłowatych jest od dawna przedmiotem sporów. Standardowy model kosmologiczny opisuje wszechświat złożony z ciemnej energii, ciemnej materii i materii widzialnej. Astrofizyk Aneesh Naik i fizyk cząstek Clare Burrage z University of Nottingham uważają, że istnienie piątej siły natury może wyjaśniać rozkład galaktyk karłowatych wokół Drogi Mlecznej i innych wielkich galaktyk.
Źródło: https://kopalniawiedzy.pl/sciana-domeny-pole-skalarne-piata-sila-natury,35133
Nagroda Nobla w dziedzinie chemii w 2021 r.
Nagroda Nobla w dziedzinie chemii w 2021 r. została przyznana Davidowi MacMillanowi oraz Benjaminowi Listowi „za rozwój asymetrycznej katalizy organicznej”. Do czasu tego odkrycia przyjmowano, że istnieją tylko dwa rodzaje katalizatorów, czyli substancji przyspieszających przebieg reakcji chemicznych. Są to enzymy oraz metale. Naukowcy dowiedli zaś, że istnieje jeszcze asymetryczna kataliza organiczna, która wykorzystuje małe cząsteczki organiczne. Są one znacznie mniejsze od enzymów, co ułatwia ich produkcję. Dzięki tym cechom katalizatory są bardziej przyjazne dla środowiska, ale też tanie w produkcji.
Źródło:
https://www.products.pcc.eu/pl/blog/10-najwazniejszych-wydarzen-w-dziedzinie-chemii-w-2019r/
Multiwitaminy w nadmiarze mogą doprowadzić do problemów zdrowotnych
Nie ma dowodów na to, że przyjmowanie witaminowych suplementów daje wymierne korzyści zdrowotne. Tymczasem wiele osób „leczy się” w ten sposób na własną rękę, bez kontroli specjalisty. – Często pacjenci mają większe zaufanie do reklam suplementów niż do sprawdzonego leczenia farmakologicznego. Przyjmowanie takich środków bez konsultacji z lekarzem może prowadzić do poważnych zaburzeń w organizmie i problemów zdrowotnych.